گروه نرم افزاری آسمان

سوره احقاف-



اشاره
37- بِسم اللّه الرَّحمن الرَّحِیم -قرآن- 1
[ [سوره الأحقاف [ 46 ]: آیات 1 تا 35
37 حم [ 1] تَنزِیل الکِتاب مِنَ اللّه العَزِیزِ الحَکِیم [ 2] ما خَلَقنَا السَّماوات وَ الَأرضَ وَ ما بَینَهُما إِلاّ - بِسم اللّه الرَّحمن الرَّحِیم -قرآن- 1
بِالحَق وَ أَجَل مُسَ  می وَ الَّذِینَ کَفَرُوا عَمّا أُنذِرُوا مُعرِضُونَ [ 3] قُل أَ رَأَیتُم ما تَدعُونَ مِن دُونِ اللّه أَرُونِی ما ذا خَلَقُوا مِنَ الَأرض أَم لَهُم
429 وَ مَن أَضَلُّ مِمَّن یَدعُوا مِن دُونِ - شِرك فِی السَّماوات ائتُونِی بِکِتاب مِن قَبل هذا أَو أَثارَةٍ مِن عِلم إِن کُنتُم صادِقِینَ [ 4] -قرآن- 1
اللّه مَن لا یَستَجِیب لَه إِلی یَوم القِیامَۀِ وَ هُم عَن دُعائِهِم غافِلُونَ [ 5] وَ إِذا حُشِرَ النّاس کانُوا لَهُم أَعداءً وَ کانُوا بِعِبادَتِهِم کافِرِینَ [ 6] وَ
إِذا تُتلی عَلَیهِم آیاتُنا بَیِّنات قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلحَق لَمّا جاءَهُم هذا سِحرٌ مُبِین [ 7] أَم یَقُولُونَ افتَراه قُل إِنِ افتَرَیتُه فَلا تَملِکُونَ لِی مِنَ اللّهِ
شَیئاً هُوَ أَعلَم بِما تُفِیضُونَ فِیه کَفی بِه شَ هِیداً بَینِی وَ بَینَکُم وَ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِیم [ 8] قُل ما کُنت بِدعاً مِنَ الرُّسُل وَ ما أَدرِي ما یُفعَل بِی
716 قُل أَ رَأَیتُم إِن کانَ مِن عِندِ اللّه وَ کَفَرتُم بِه وَ شَهِدَ شاهِدٌ - وَ لا بِکُم إِن أَتَّبِع إِلاّ ما یُوحی إِلَی وَ ما أَنَا إِلاّ نَذِیرٌ مُبِین [ 9] -قرآن- 1
مِن بَنِی إِسرائِیلَ عَلی مِثلِه فَآمَنَ وَ استَکبَرتُم إِن اللّهَ لا یَهدِي القَومَ الظّالِمِینَ [ 10 ] وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا لَو کانَ خَیراً ما
سَبَقُونا إِلَیه وَ إِذ لَم یَهتَدُوا بِه فَسَ یَقُولُونَ هذا إِفک قَدِیم [ 11 ] وَ مِن قَبلِه کِتاب مُوسی إِماماً وَ رَحمَ ۀً وَ هذا کِتاب مُصَدِّق لِساناً عَرَبِیا
لِیُنذِرَ الَّذِینَ ظَلَمُوا وَ بُشري لِلمُحسِنِینَ [ 12 ] إِن الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللّه ثُم استَقامُوا فَلا خَوف عَلَیهِم وَ لا هُم یَحزَنُونَ [ 13 ] أُولئِکَ أَصحابُ
706 وَ وَصَّینَا الإِنسانَ بِوالِدَیه إِحساناً حَمَلَته أُمُّه کُرهاً وَ وَضَ عَته کُرهاً وَ - الجَنَّۀِ خالِدِینَ فِیها جَزاءً بِما کانُوا یَعمَلُونَ [ 14 ] -قرآن- 1
حَملُه وَ فِصالُه ثَلاثُونَ شَ هراً حَتّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّه وَ بَلَغَ أَربَعِینَ سَنَۀً قالَ رَب أَوزِعنِی أَن أَشکُرَ نِعمَتَکَ الَّتِی أَنعَمتَ عَلَی وَ عَلی والِدَي وَ
أَن أَعمَلَ صالِحاً تَرضاه وَ أَصلِح لِی فِی ذُرِّیَّتِی إِنِّی تُبت إِلَیکَ وَ إِنِّی مِنَ المُسلِمِینَ [ 15 ] أُولئِکَ الَّذِینَ نَتَقَبَّل عَنهُم أَحسَنَ ما عَمِلُوا وَ
نَتَجاوَزُ عَن سَیِّئاتِهِم فِی أَصحاب الجَنَّۀِ وَعدَ الصِّدق الَّذِي کانُوا یُوعَدُونَ [ 16 ] وَ الَّذِي قالَ لِوالِدَیه أُفٍّ لَکُما أَ تَعِدانِنِی أَن أُخرَجَ وَ قَد
خَلَت القُرُون مِن قَبلِی وَ هُما یَستَغِیثان اللّهَ وَیلَکَ آمِن إِن وَعدَ اللّه حَقٌّ فَیَقُول ما هذا إِلاّ أَساطِیرُ الَأوَّلِینَ [ 17 ] أُولئِکَ الَّذِینَ حَق عَلَیهِمُ
القَول فِی أُمَم قَد خَلَت مِن قَبلِهِم مِنَ الجِن وَ الإِنس إِنَّهُم کانُوا خاسِرِینَ [ 18 ] وَ لِکُ لٍّ دَرَجات مِمّا عَمِلُوا وَ لِیُوَفِّیَهُم أَعمالَهُم وَ هُم لا
1073 وَ یَومَ یُعرَض الَّذِینَ کَفَرُوا عَلَی النّارِ أَذهَبتُم طَیِّباتِکُم فِی حَیاتِکُم الدُّنیا وَ استَمتَعتُم بِها فَالیَومَ تُجزَونَ - یُظلَمُونَ [ 19 ] -قرآن- 1
عَذابَ الهُون بِما کُنتُم تَستَکبِرُونَ فِی الَأرض بِغَیرِ الحَق وَ بِما کُنتُم تَفسُقُونَ [ 20 ] وَ اذکُر أَخا عادٍ إِذ أَنذَرَ قَومَه بِالَأحقاف وَ قَد خَلَتِ
النُّذُرُ مِن بَین یَدَیه وَ مِن خَلفِه أَلاّ تَعبُدُوا إِلاَّ اللّهَ إِنِّی أَخاف عَلَیکُم عَذابَ یَوم عَظِیم [ 21 ] قالُوا أَ جِئتَنا لِتَأفِکَنا عَن آلِهَتِنا فَأتِنا بِما تَعِدُنا
صفحه 222 از 244
إِن کُنتَ مِنَ الصّادِقِینَ [ 22 ] قالَ إِنَّمَا العِلم عِندَ اللّه وَ أُبَلِّغُکُم ما أُرسِلت بِه وَ لکِنِّی أَراکُم قَوماً تَجهَلُونَ [ 23 ] فَلَمّا رَأَوهُ عارِضاً مُستَقبِلَ
828 تُدَمِّرُ کُل شَیءٍ بِأَمرِ رَبِّها فَأَصبَحُوا لا - أَودِیَتِهِم قالُوا هذا عارِض مُمطِرُنا بَل هُوَ مَا استَعجَلتُم بِه رِیح فِیها عَذاب أَلِیم [ 24 ] -قرآن- 1
یُري إِلاّ مَساکِنُهُم کَذلِکَ نَجزِي القَومَ المُجرِمِینَ [ 25 ] وَ لَقَد مَکَّنّاهُم فِیما إِن مَکَّنّاکُم فِیه وَ جَعَلنا لَهُم سَمعاً وَ أَبصاراً وَ أَفئِدَةً فَما أَغنی
عَنهُم سَمعُهُم وَ لا أَبصارُهُم وَ لا أَفئِدَتُهُم مِن شَیءٍ إِذ کانُوا یَجحَدُونَ بِآیات اللّه وَ حاقَ بِهِم ما کانُوا بِه یَستَهزِؤُنَ [ 26 ] وَ لَقَد أَهلَکنا ما
حَولَکُم مِنَ القُري وَ صَ رَّفنَا الآیات لَعَلَّهُم یَرجِعُونَ [ 27 ] فَلَو لا نَ َ ص رَهُم الَّذِینَ اتَّخَ ذُوا مِن دُونِ اللّه قُرباناً آلِهَۀً بَل ضَ لُّوا عَنهُم وَ ذلِکَ
إِفکُهُم وَ ما کانُوا یَفتَرُونَ [ 28 ] وَ إِذ صَ رَفنا إِلَیکَ نَفَراً مِنَ الجِن یَستَمِعُونَ القُرآنَ فَلَمّا حَضَرُوه قالُوا أَنصِتُوا فَلَمّا قُضِیَ وَلَّوا إِلی قَومِهِم
809 قالُوا یا قَومَنا إِنّا سَمِعنا کِتاباً أُنزِلَ مِن بَعدِ مُوسی مُ َ ص دِّقاً لِما بَینَ یَدَیه یَهدِي إِلَی الحَق وَ إِلی طَرِیقٍ - مُنذِرِینَ [ 29 ] -قرآن- 1
مُستَقِیم [ 30 ] یا قَومَنا أَجِیبُوا داعِیَ اللّه وَ آمِنُوا بِه یَغفِر لَکُم مِن ذُنُوبِکُم وَ یُجِرکُم مِن عَذاب أَلِیم [ 31 ] وَ مَن لا یُجِب داعِیَ اللّه فَلَیسَ
بِمُعجِزٍ فِی الَأرض وَ لَیسَ لَه مِن دُونِه أَولِیاءُ أُولئِکَ فِی ضَ لال مُبِین [ 32 ] أَ وَ لَم یَرَوا أَن اللّهَ الَّذِي خَلَقَ السَّماوات وَ الَأرضَ وَ لَم یَعیَ
بِخَلقِهِن بِقادِرٍ عَلی أَن یُحیِیَ المَوتی بَلی إِنَّه عَلی کُل شَیءٍ قَدِیرٌ [ 33 ] وَ یَومَ یُعرَض الَّذِینَ کَفَرُوا عَلَی النّارِ أَ لَیسَ هذا بِالحَق قالُوا بَلی
775 فَاصبِر کَما صَبَرَ أُولُوا العَزم مِنَ الرُّسُل وَ لا تَستَعجِل لَهُم کَأَنَّهُم یَومَ - وَ رَبِّنا قالَ فَذُوقُوا العَذابَ بِما کُنتُم تَکفُرُونَ [ 34 ] -قرآن- 1
218 [ صفحه 521 ] معنی لغات: - یَرَونَ ما یُوعَدُونَ لَم یَلبَثُوا إِلاّ ساعَۀً مِن نَهارٍ بَلاغ فَهَل یُهلَک إِلاَّ القَوم الفاسِقُونَ [ 35 ] -قرآن- 1
نقل علم و حدیث. ترجمه: بنام معبود رحمن رحیم. 1 حامیم. 2 فرو فرستاده کتابی است از سوي خداي برتر دانا. 3 که ما « اثارة »
اینکه آسمانها و زمین را نه بیهوده که بدرستی و عدالت آفریدیم تا سر انجامی معیّن ولی آنها که کافرند از هر چه بیمشان دادند رو
گردان شدند. 4 اي محمّد بکافران بگو: آیا معتقد هستید بتهائی که معبود خود پنداشتهاید از آفریدههاي زمین چیزي آفریدهاند! آن
را بمن نشان دهید. یا چه شرکتی در آسمانها دارند [که خداي خود کردهاید!] اگر راست میگوئید پیش از قرآن کتابی یا نشانهي
علمی بر درستی سخن خود نمودار کنید [و شما خود بسنجید] 5 کی گمراهتر است از چنان کسان که جز خداوند چیزیرا میپرستند
که تا قیامت بفریادشان نمیرسد و هرگز از دعا و نیازشان خبر دار نمیشود. 6 و بآن روز که همهي مردم فراهم شوند دشمن آنها
باشند و انکار پرستش ایشان کنند. 7 اینگونه مردم کافر چون آیات نمودار ما را براي شان بخوانند و حقیقتی بجلوشان بیاید گویند:
اینکه جادوئی است آشکارا 8 یا بگویند: ساختهي محمّد است. تو بپاسخ بگو: اگر اینکه قرآن را من از خود ساختهام شما جلوگیر
انتقام حق از من نتوانید شد و او داناتر است بآنچه میگوئید و میاندیشید و بسنده گواهی است میان من و شما که او آمرزنده است
و مهربان. 9 و نیز بآنها بگو: من از میان پیغمبران تازه و نو ظهور نیم [چه آن گویم که دیگران گفتند] و از سر انجام خبر ندارم که با
من و شما چه رفتار خواهد شد! فقطّ آن کنم که الهامم کنند و جز بیم و نوید ندارم که بآشکار میگویم و تزویر نمیکنم 10 و نیز
باین اعراب بگو: چه گوئید اگر اینکه قرآن از سوي خدا باشد و گواهی از آل اسرائیل به همینگونه که [ صفحه 522 ] حقیقت است
از سوي حق شهادت دهد و خود هم بآن مؤمن شود و شما گردنفرازي کنید و نپذیرید [قبول دارید که ستمکارید! و] البتّه خداوند
مردم ستمکار را هدایت نخواهد کرد 11 اینکه کافران [چون بهانهاي نداشتند] بمؤمنین گفتند: اگر اسلام خوب بود دیگران از ما
جلو نمیشدند. لکن چون شایسته هدایت نبودند گفتند: سخنان محمّد تهمت دیرینه است 12 با اینکه پیش از آن، کتاب موسی پیشوا
و رحمت خداوندي بوده است و اینکه قرآن گفتههاي آن را راست شمرده است و بزبان عربی خود مردم است تا ستمکاران را بیم
دهد و نکوکارانرا نوید آورد 13 و البتّه آنها که گفتند: خدا پروردگار ما است و بر آن استوار بماندند هرگز ترسناك نباشند و اندوه
ندارند 14 چنین کسان بپاداش کارشان بجاودان جایگزینان بهشتند 15 [چون پذیرفتند که] ما بآدمی سفارش کردیم با مادر و پدر
نکوکار باشد چه مادر بود که رنج بارداري و زایمان او کشید و بسی ماه سنگینیش برد و شیرش داد تا برشد خود رسید و چون
چهل ساله شد گفت پروردگارا توفیقم ده تا شکر نعمتی کنم که بمن و پدر و مادرم دادي و آن کنم که تو پسندي و هم فرزند
شایستهام ده چه من مسلمانم و از هر چیز بتو میگرایم 16 چنین کسانند که نکوکاري شان پذیرفتهي ما است و از کار بدشان در
صفحه 223 از 244
میگذریم و از بهشتیانی هستند که بآنها وعدهي راست داده شده است [و بگذر ندارد] 17 و نیز کسی هست که با پدر و مادر خود
گوید: اي واي بر شما که مرا میترسانید از گور بدرم آرند با اینکه سالیان دراز مردم رفتند و از گور بدر نشدند و آن بیچارگان
بخدا بنالند و باو گویند: اي واي بر تو که رستاخیز بپذیر چه وعدهي خداوند درست است او گوید: اینکه سخنان جز افسانهي
گذشتگان نباشد 18 بر اینگونه کسان سرنوشت حق استوار شود که ملّتهاي گذشته نیز از پري و آدمی چنین کردند و زیان بردند 19
و البتّه هر کسی از کار خود پایهاي و مرتبهاي دارد که مزد کار خود تمام گرفته است و بر کسی ستم نشده است 20 و روزي خواهد
رسید که کافران را بر آتش بدارند و گویندشان: آن سود که بهرهي زندگی شما بود از [ صفحه 523 ] دست بدادید و سرگرم
هوسهاي خود شدید. پس امروز سزاي شما را آزاري به خواري دهند که بر روي زمین و در جلو مردم بناحق گردنفراز بودید و بد
کار 21 [اي محمّد داستانی از گذشتهي بد اندیشان] بیاد مردم آور که در سرزمین احقاف مردي از گروه عاد [از عاقبت و سر انجام]
ترسانیدشان با اینکه هم پیش از او و هم بعد از او دیگران نیز گفته بودند: جز خداي را نپرستید که میترسم آزار روز بزرگ بر شما
رسد 22 آنها گفتند: مگر تو آمدهاي که از خدایانمان بازمان داري! اگر راستگوئی آنچه وعده میکنی بیاور 23 او بپاسخ گفت: خدا
داند که کی گرفتار کند و من آن گویم که دستور دارم ولی میبینمتان که مردمی نادانید و پند ناپذیر 24 ناگهان ابري از کنارهي
آسمان نمودار شد و آنها گفتند: اینکه ابر بما باران دهد. او گفت: نه ابر بارانی است بلکه همان است که خود شتاب آن داشتید چه
بادي است که آزاري دردناك در آن است 25 و [بادي وزید] بفرمان پروردگارش همه چیز را نابود کرد، چیزي نگذشت که جز
خانههاشان نشانهاي از آنها دیده نمیشد چه گروه گناهکاران را چنین سزا دهیم 26 و چندان توانشان دادیم که بشما آن اندازه
ندادیم، و گوش و چشم و دلشان دادیم که سودي از آنها نبردند چون منکر آیات حق شدند و آنچه بمسخره گرفتند فراگیرشان شد
27 [اي اعراب بدانید] چندین آبادي دور و بر شما را نابود کردیم و نشانهها را جور بجور کردیم تا شاید از بدي بگردند و بحقّ
گرایند 28 پس چرا آنها که جز خدا معبود و میانجی قربشان بحق بود یاریشان نکردند [و بهنگام گرفتاري] پیدا نبودند! البتّه سر
انجام دروغ و از خود ساختگی همین است و بس 29 [اکنون از اینکه سرگذشت بیاد مردم آر که] چند تن از جنّیان را رو بتو کردیم
تا قرآن بشنوند و چون بگوششان رسید با یکدگر گفتند: گوش فرا دهید. و چون آخر شد رفتند بسوي ملّت خود تا بیم و نویدشان
دهند 30 و به آنها گفتند: اي گروه جنیّان ما نامهاي شنیدیم که بعد از تورات موسی آمده است و آنچه پیش از آن آمده است
درست میداند و براه راست و حقیقت [ صفحه 524 ] رهبري میکند 31 اي گروه جن بپذیرید سخن آن کس را که بسوي خدا
دعوت میکند و مؤمن باو شوید تا گناهانتان بیامرزد و شما را از عذابی دردناك برهاند 32 چه هر که سخن حق نپذیرفت نتواند که
خدا را بر روي زمین بیچاره کند و جز او پشتیبانی نخواهد داشت و آشکار است که چنین کسی گمراه است 33 مگر نمی بینند
خداوندي که آسمانها و زمین را آفرید ناتوان از آفرینش شان است! پس تواند که مردگان زنده کند. بلی، که البتّه او بر همه چیز
توانا است 34 و روزي خواهد بود که کافران را بآتش بدارند و بپرسند: نه اینکه وعدهها درست بود! آنها پاسخ دهند: بلی سوگند
بپروردگار ما، آنجا است که گویندشان اینکه آزار را بچشید که کافر بودید 35 اي محمّد همان طور که پیغمبران با عزم و اراده
شکیبائی کردند صبور باش و در گرفتاري ایشان شتاب مکن چه آن روز که عذاب موعود را ببینند گویا بیش از ساعتی از روز بدنیا
نبودهاند [و همهي خوش- گذرانیها یک دم بوده]. و همه اینکه سخنان ابلاغی است از تو بمردم [تا خود بسنجند که] خداوند جز
گروه بدکاران کسی را هلاك نمیکند. مفسّرین: کشف: اینکه سوره سی و پنج آیت است و بمکّه فرود آمده است مگر یک آیت
قُل أَ رَأَیتُم إِن » : بمدینه نازل شده است. إبن عبّاس و قتاده گفتند « فَاصبِر کَما- الخ » و در آن اختلاف است: بعضی گفتهاند آیت
که ناسخ آن آیت اوّل سورهي « بمدینه نازل شده است و در اینکه سوره دو آیه منسوخ است: 63 - ما أَدرِي ما یُفعَل-ُ الخ « کانَ- الخ
که ناسخ آن آیاتی است که دستور بجهاد داده « فَاصبِر کَما- الخ » -2 .« إِنّا فَتَحنا لَکَ فَتحاً مُبِیناً لِیَغفِرَ لَکَ- الخ » فتح است
« حم » 566- 495 -پاورقی- 564 - 466 -قرآن- 482 - 358 -قرآن- 414 - 251 -قرآن- 336 - 156 -قرآن- 222 - قرآن- 143 - «1«63». است
صفحه 224 از 244
صفحه 525 ] منم خداوند زنده همیشه منم پادشاه تواننده در ذات و ] .« ملک » میم، مفتاح اسمه «ّ حی » کشف نوشته: حاء مفتاح اسمه
2 کشف: تکرار اینکه آیه در چند سوره براي اینکه است که بجاي عنوان و سرلوحه است « تَنزِیل الکِتاب-ِ الخ » . در صفات پاینده
و اینکه سوره ،« و من السّورة الّتی یذکر فیها الأحقاف » : 21 تنویر المقباس إبن عبّاس - که در همهي نامهها مکرّر میشود. -قرآن- 1
وَصَّینَا الإِنسانَ بِوالِدَیه إِحساناً- تا- ما هذا إِلّا » و سه آیه از « وَ شَ هِدَ شاهِدٌ مِن بَنِی إِسرائِیلَ- الخ » بمکّه نازل شده است مگر اینکه آیه
که اینکه سه آیه نیز در مدینه نازل شده است براي ابو بکر و پسرش عبد- الرّحمان. و اینکه سوره سی و دو آیه « أَساطِیرُ الأَوَّلِینَ
است. و معنی آیت اوّل و دوّم اینکه است که هر چه بودنی است خداوند حکم کرده است و معیّن کرده است. یا سوگند یاد کرده
- 175 -قرآن- 202 - است که اینکه نامه سخن گفتن خداوند عزیز است که از هر که مؤمن نشد انتقام خواهد گرفت. -قرآن- 134
3 طبري: یعنی همه آفریدهها را براي بپا- داشتن حق و عدالت در خلق آفریدیم. - «ِّ وَ ما بَینَهُما إِلّا بِالحَق » 294- -245 قرآن- 257
35 مجمع: یعنی بیهوده نیافریدیم که براي دستور و عبادت و ثواب و مجازات آفریدیم. کشف: یعنی به یکتا پرستی و یگانه - قرآن- 1
بدون الف خوانده است « اثرة » 4 طبري: از ابو عبد الرّحمن سلمی نقل شده است «ٍ أَو أَثارَةٍ مِن عِلم » . شناسی که انبازي نباشد آفریدیم
اختلاف است: 1- إبن عبّاس گفته است « اثارة » یعنی علمی که مختص بخود شما است و دیگري را از آن خبري نیست. و در معنی
یعنی نشانهاي از خطّ که شما عربها بر زمین میکشید و از آن استفادهي غیبگوئی میکنید، چون شما کاهن و غیبگو و فالگیر هستید.
27 یعنی علم مخصوصی که شما دارید بر شرکت بتها در آفرینش بیاورید. 3- حسن بصري گفته - -2 قتاده گفته است: -قرآن- 1
است: یعنی مطلب علمی که از فطرت خود بتوانید استخراج کنید بر- شرکت در آفرینش بیاورید. 4- مجاهد گفته است: یعنی اگر
اثر علمی از گذشتگان [ صفحه 526 ] بر اینکه ادّعا دارید بیاورید. 5- یعنی اگر چیز نموداري بر اینکه دارید بیاورید. 6- دیگري
8 کشف: زجّ اج گفته است: اینکه «ُ وَ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِیم » . گفته است اگر باقیماندهي از علمی پیش بر اینکه مطلب هست بیاورید
جمله براي دعوت آن مردم است بتوبه یعنی اگر شما از سرسختی خود دست بدارید خدا شما را میبخشد و مهربانی میکند. -
9 طبري: یعنی من اوّل پیغمبري نیستم که خدا فرستاده است چه پیش از من پیغمبران « ما کُنت بِدعاً مِنَ الرُّسُل-ِ الخ » 32- قرآن- 1
ما أَدرِي ما یُفعَلُ » بودهاند که مأمور تربیت مردم شدهاند. و عکرمه و حسن بصري گفتند: چون بسورهي احقاف اینکه آیه نازل شد
پیغمبر که اینکه را براي « لِیَغفِرَ لَکَ اللّه ما تَقَدَّمَ- الخ » در سورهي انّا فتحنا اینکه آیه نسخ شد به اینکه جملهها « بِی وَ لا بِکُم- الخ
مردم خواند گفتند: یا رسول اللّه گواراي تو باد که خدا گناهان تو را آمرزید و آیندهي تو معلوم شد تکلیف ما چیست و بر سر ما
لِیُدخِلَ المُؤمِنِینَ وَ المُؤمِناتِ » .« وَ بَشِّرِ المُؤمِنِینَ بِأَن لَهُم مِنَ اللّه فَضلًا کَبِیراً » - چه خواهد آمد اینکه آیات سوره احزاب و فتح نازل شد
و دیگران گفتهاند: مقصود از اینکه آیه اینکه است که پیغمبر بکافران بگوید: نمیدانم کار من و شما بکجا میکشد آیا « جَنّات-ٍ الخ
عاقبت او بدست آنها کشته میشود یا اخراج از شهرشان میکنند یا آنها باو میگروند یا مانند ملّتهاي پیغمبران پیش بعذابهاي
عاقبت « لِیُظهِرَه عَلَی الدِّین-ِ الخ » و نیز اینکه آیه « وَ إِذ قُلنا لَکَ إِن رَبَّکَ أَحاطَ » ناگهانی نابود میشوند. و چون اینکه آیت نازل شد
کار پیغمبر با آن مردم معلوم شد. بعضی دیگر گفتهاند: مقصود اینکه است که پیغمبر نمیداند چه احکامی براي او و مردم معیّن
خواهد شد. دسته دیگر گفتهاند: یعنی پیغمبر انتظاري دارد که از سوي حق چیزي برسد، ولی نمیداند، و نتیجه اینستکه اینکه آیه
731 -قرآن- - 414 -قرآن- 659 - 299 -قرآن- 376 - 35 -قرآن- 258 - باین معانی آخر براي ثواب و عقاب عالم دیگر نیست. -قرآن- 1
1214 کشف: إبن عبّاس گفت: پیغمبر هنوز در مکّه بود که خواب دید نخلستانی - 1163 -قرآن- 1184 - -783-733 قرآن- 1120
است فراخ با آب روان و او بسوي آن نخلستان هجرت میکند. اینکه خواب را با [ صفحه 527 ] دوستانش که در آزار دشمنانشان
ما أَدرِي » بودند در میان نهاد، آنها عرض کردند نتیجه اینکه خواب و هجرت ما کی نمودار میشود، اینکه آیه براي جواب آنها آمد
188- که معلوم نیست اینکه مردم مشرك با من و شما چه میکنند و از سوي حق چه دستوري میرسد. -قرآن- 165 « ما یُفعَل-ُ الخ
10 «ِ وَ شَ هِدَ شاهِدٌ مِن بَنِی إِسرائِیلَ عَلی مِثلِه » ! حسینی: رباعی: اي دل تا کی فضولی بو العجبی ||! از من چه نشان عاقبت میطلبی
صفحه 225 از 244
مجمع: مقصود از شاهد عبد اللّه بن سلام است که از مؤمنین یهود بود یعنی اگر او بر درستی قرآن و پیغمبري من گواهی دهد.
بعضی گفتهاند: مقصود از شاهد بنی اسرائیلی حضرت موسی است چون اینکه سوره بمکّه بوده است و عبد اللّه سلام بمدینه مسلمان
شده است. و معنی جمله اینکه است: اگر موسی بدرستی تورات گواه شود همچنانکه محمّد بقرآن گواه است. و جواب شرط در
1- همان 58- سه احتمال است: -قرآن- 1 « علی مثله » جمله نیامده است و آن اینکه است [نه شما ستمکار خواهید بود]! و در معنی
که نقل شد یعنی موسی بر تورات گواه شود مانند محمّد بر قرآن. 2- شاهدي از بنی اسرائیل بر مثل قرآن کتابی که تورات باشد
قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا- » . شهادت دهد. 3- گواهی از بنی اسرائیل بر مثل درستی قرآن که از سوي خداوند است شهادت دهد
47 اگر دین محمّد خوب میبود دیگران از ما جلو نمیشدند چون ما مرد علم و کتاب - 11 کشف: یعنی یهود گفتند: -قرآن- 1 « الخ
هستیم و درست و نادرست بهتر میدانیم. و بعضی گفتند: مقصود از کافران قبایل بنو عامر و غطفان و اسد و اشجع هستند که مشرك
بودند و شنیدند که قبیلههاي جهینه و مزینه و اسلم و غفار مسلمان شدند. آنها گفتند اگر گفته محمّد درست بود ما که سرمایه دار و
12 فخر: ارتباط « وَ مِن قَبلِه کِتاب مُوسی- الخ » . معتبر هستیم زودتر از اینکه گوسفند چرانها سخن [ صفحه 528 ] او را میپذیرفتیم
اینکه آیه بآیت گذشته اینکه است که چون کافران گفتند: اگر قرآن خوب بود اینکه بیچارگان از ما جلو نمیشدند باین آیه جواب
آنها داده شده است که پیش از قرآن تورات بوده است که شما آن را درست میدانید با اینکه در آن بآمدن محمّد نوید داده شده
هذا کِتاب مُصَدِّق لِساناً ...- » 33- است پس اگر تورات را قبول دارید اینکه گفتهي آن را که محمّد پیغمبر است بپذیرید. -قرآن- 1
با تاء بصیغهي خطاب خواندهاند یعنی تو « لتنذر » بوده است و « مصدّق لما بین یدیه لسانا » 12 کشف: در مصحف إبن مسعود « لِیُنذِرَ
وَ وَصَّینَا الإِنسانَ » 50- 32 -قرآن- 40 - اي پیغمبر بترسانی، و با یاء بصیغهي غایب قراءت مشهور است یعنی قرآن بترساند. -قرآن- 1
با فتح حاء و سین از علی علیه السّلام نقل شده است و از مردم کوفه « حسنا » : 15 مجمع «ُ بِوالِدَیه إِحساناً ...- کُرهاً ...- وَ فِصالُه
با ضم کاف قراءت عموم است و با فتح « کرها » . با همزه نقل شده است، و عموم قاریها با ضم حاء و سکون سین خواندهاند « احسانا »
82- 61 -قرآن- 69 - 47 -قرآن- 55 - بیالف قراءت حسن بصري و جحدري و ابو رجاء است. -قرآن- 1 « فصله » . قراءت کسائی است
یعنی بمشقّت، گفت مادر باو بار بر گرفت و بار بنهاد باو برنج و مشقّت براي آنکه آبستن را، هم در حال حمل « کرها » : [ابو الفتوح
بضم کاف هر دو لغت بیک معنی است و گفتهاند: بضم کاف بمعنی « کره » بفتح کاف و « کره » رنج رسد، و هم در حال وضع، و
15 امام فخر کوشش « حَتّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّه-ُ الخ » .[ مشقّت است، و بفتح کاف بمعنی اکراه است، یعنی دیگري را بمشقّت انداختن
کرده است در اثبات نزول اینکه آیه براي ابو بکر خلیفهي اوّل چون سیاق آیه عموم مردم را نمیفهماند و معلوم است که شخص
باید « نَتَقَبَّل عَنهُم أَحسَنَ ما عَمِلُوا- الخ » [ 32 [ صفحه 529 - مخصوص منظور است و چون در آیت بعد گفته شده است -قرآن- 1
مقصود اشرف اصحاب پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله باشد که علی یا ابو بکر باشند و چون مناسب با سنین عمر آن روز علی علیه
السّلام نبوده پس براي ابو بکر نازل شده است. و شریف لاهیجی در تفسیر خود ثابت کرده است که مقصود از آیه حضرت سیّد
16 مجمع: اینکه فعلها بصورت غایب « نَتَقَبَّل عَنهُم أَحسَنَ ... وَ نَتَجاوَزُ » 43- الشّ هداء حسین بن علی علیهما السّلام است. -قرآن- 1
-31- قراءت مردم کوفه است. -قرآن- 1 « احسن » قراءت عموم است و بصورت فعل معلوم متکلّم و نصب « احسن » مجهول با رفع
17 مجمع: ابو العالیه و سدّي و مجاهد گفتهاند: اینکه آیه براي عبد الرّحمن پسر ابو بکر « وَ الَّذِي قالَ لِوالِدَیه-ِ تا آخر » 50- قرآن- 36
است که پدر و مادرش کوشش کردند که مسلمان شود او گفت: شما عبد اللّه بن جدعان و دیگر بزرگان قریش را زنده کنید تا
32 آیه براي توصیف هر کسی است که پند پدر و - بپرسم اینکه گفتهها درست است یا نه! حسن بصري و قتاده گفتهاند: -قرآن- 1
أُولئِکَ الَّذِینَ حَق عَلَیهِم القَول فِی أُمَم-ٍ » مادر نمیپذیرد و مسلمان نمیشود و دلیل اینکه اینکه آیه براي عموم است آیت بعد است
با یک « اذهبتم » : 20 مجمع « أَذهَبتُم طَیِّباتِکُم » 210- که گفته است اینکه دسته مردم مانند گذشتگان گرفتارند. -قرآن- 149 « الخ
همزهي ممدود و با همزه مفتوح و با دو همزه قراءت شده است، و نقل است که علی علیه السّلام در بصره به بیمار پرسی علاء بن
صفحه 226 از 244
27 فرمود حاضرش کردند و بر او سرزنش کرد که - زیاد رفت او از برادر خود شکایت کرد که ترك زندگی کرده است. -قرآن- 1
خدا بهرههاي زندگی را بر ما روا داشته است و تو میپنداري که او نمیپسندد ما از آنها بهرههاي زندگی را بر ما روا داشته است و
تو میپنداري که او نمیپسندد ما از آنها بهره مند شویم! او عرض کرد: پس چرا شما در چنین لباس و با خوراك درشت و نامطبوع
برگزار میکنی! ود: اي واي که تو نمیفهمی، خداوند براي پیشوایان و امامهاي بحق وظیفه معیّن کرده است که خود را با مردم
21 طبري: «ِ أَنذَرَ قَومَه بِالَأحقاف » [ 194 [ صفحه 530 - پاورقی- 192 - «64». ناتوان برابر بدارند تا آنها از فقر خود آزرده نباشند
احقاف زمین ریگزار مرتفع است که باندازهي کوه نباشد و چون در محل آن اختلاف است ممکن است کوهی باشد در شام یا
بیابانی میان عمان و حضر موت باشد، یا سرزمین شحر بسکون حاي بینقطه باشد که در ساحل دریا میان عمان و عدن است و در
32 [ صفحه 531 ] زمینی - هر صورت چون مسئلهي انجام وظیفه در میان نیست همین اندازه بس است که بدانیم در سر- -قرآن- 1
ریگزار و مرتفع مردمی بودهاند و نابود شدهاند. طنطاوي: کاوشهاي علمی بسیاري از نشانههاي دولتهاي قدیم عرب را پیدا کرده
است ولی از احوال آنها خبر دار شده، مگر ملّت عاد که احقاف جایگاهشان بوده است آنچه جستجو شده است نشانی از آنها
بدست نیامده است بعلاوه که عرب عادت دارد هر جا تپّه و تودهي خاك کهنهي نشانه دار ببیند که خط و نقشی در آن هست و
من » 21 طبري: در قراءت إبن مسعود «ِ مِن بَین یَدَیه وَ مِن خَلفِه » . مینامند یعنی وابسته بملّت عاد « عادیۀ » صاحبش معلوم نیست آن را
25 مجمع: بصیغه غایب مجهول با یاء و ضم مساکن قراءت « لا یُري إِلّا مَساکِنُهُم » 40- بوده است. -قرآن- 1 « من خلفه » بجاي « بعده
مردم کوفه است و با تاي مفتوح بصیغهي مخاطب و نصب مساکن قراءت عمومی است و قراءت شاذّ با تاء بصیغهي غایب مؤنّث
« وَ لَقَد مَکَّنّاهُم فِیما إِن مَکَّنّاکُم » 30- بصورت مفرد خوانده است. -قرآن- 1 « مسکنهم » مجهول از حسن بصري و غیره است و اعمش
48- زاید است و معنی چنین است بمردم احقاف همان توانائی را دادیم که بشما دادهایم. -قرآن- 1 « ان » 26 مجمع: بعضی گفتهاند
براي شرط باشد، و جواب شرط از جمله ساقط شده است و معنی چنین است: بآنها قدرتی « ان » کشف: بعضی گفتهاند: ممکن است
دادیم که اگر بشما میدادیم بیشتر سرکش و متجاوز میشدید، ولی معنی مشهور اینکه است که توانائی مالی و بدنی و زیادي عمر
را وهب منبّه گفته است: یعنی: تیزي چشم شان جوري بود که در شب تار « جَعَلنا لَهُم سَمعاً- الخ » آنها را شما ندارید. و جملهي
موي سفید را در شیر میدیدند و از یک میل راه راز گفتن دو نفر را میشنیدند و پاي خود بر سنگ میفشردند و تا زانو در آن فرو
27 ابو الفتوح نوشته است: ما هلاك کردیم آنچه پیرامن شما بود از « وَ لَقَد أَهلَکنا ما حَولَکُم مِنَ القُري » 326- میکردند. -قرآن- 304
27 مجمع: یعنی نشانههاي قدرت را «ِ وَ صَرَّفنَا الآیات » [ 47 [ صفحه 532 - شهرها چون حجر ثمود و زمین سدوم و مانند آن -قرآن- 1
گوناگون نمایش دادیم گاهی بصورت معجزه و گاهی بنابود کردن یک دسته از مردم، گاهی بیاد آوري نعمتها و خوشیها که
بمردم داده شده است گاهی بتذکّر گرفتاري و نقمت که بملّتی رسیده است، گاهی بتوصیف نیکان تا از آنها پیروي شود گاهی
بصورت فعل یعنی برشان گرداند « افکهم » : 28 مجمع « وَ ذلِکَ إِفکُهُم » 24- بمعرّفی بدکاران تا از روش آنها دوري شود. -قرآن- 1
وَ إِذ » 22- قراءت إبن عبّاس است و با تشدید بصورت فعل نیز یک قراءت است و بصورت مصدر قراءت مشهور است. -قرآن- 1
29 فخر: 1- چون در آیات جلو مردم را بدو دستهي مؤمن و کافر بخش کرد باین آیه میفهماند که «ِّ صَرَفنا إِلَیکَ نَفَراً مِنَ الجِن
پریان هم مانند آدمیان دو دستهي مؤمن و کافرند. 2- چون پس از فوت ابو طالب مردم مکّه پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله را سخت
آزار میکردند آن حضرت بسوي طایف رفت که شاید آنها سخنش بپذیرند از آنجا نیز ناامید شد و برگشت و در منزلی بنام بطن
بر آن حضرت گذشتند و قرآن خواندنش شنیدند. 3- بعضی « نصیبین » نخل بنماز صبح بخواندن قرآن مشغول بود چند نفر از پریان
گفتهاند: به پیغمبر دستور رسید پریان را براه حق بخواند و از سر انجام بد بترساند، و قرآن براي شان بخواند از اینکه روي چند تن از
آنها را روانهي بسوي پیغمبر کرد تا قرآن بشنوند و گروه خود بترسانند. 4- نقل شده است که قاضی در تفسیر خود گفته است: -
49 جنّیان نیز مانند آدمیان بمذهب یهود و مسیحی و مجوسی و بتپرست هستند. و اهل تحقیق اتّفاق دارند که آنها هم - قرآن- 1
صفحه 227 از 244
وظیفه دارند و محکوم بانجام اعمال مذهبی هستند. 5- اختلاف است که در آن شب قرآن خواندن پیغمبر و گوش دادن پریان عبد
اللّه مسعود هم با پیغمبر بوده است یا نبوده است و در روایات مشهور است که او همراه بوده است. طنطاوي: ما فقط بدلیل شنیدن از
دین جن و ملک را قبول داریم و چون [ صفحه 533 ] دین بوجود آن تصریح کرده است چون و چرا نمیکنیم. و فلاسفهي قدیم و
مسلمان گفتهاند: روح آدمی از پس مرگ او بموجب استعداد او یا با خوبی سر و کار دارد یا با بدي. و از فلاسفهي اروپا کسانی
هستند که بواسطه علم ارواح و ارتباط با ارواح گفتهاند: سخن ادیان در جن و ملک درست است و آیا آنها که گوش بقرآن پیغمبر
دادهاند از ارواح ناقص یهود بودهاند یا ارواحی بودهاند که خود وجود جداگانه داشتهاند و از بدنی جدا نشدهاند و فکر و دین خود
31- بصورت فعل مضارع خوانده است. -قرآن- 1 « یقدر » 33 مجمع: یعقوب « بِقادِرٍ عَلی أَن یُحیِیَ » ! را از مردم زمین اقتباس کردهاند
براي بیان و توضیح است یعنی صاحبان « من » 36- 35 مجمع: إبن زید و جبّائی و گروهی گفتهاند: -قرآن- 1 «ِ أُولُوا العَزم مِنَ الرُّسُل »
اراده و عزم که پیغمبران بودند و باین معنی همهي پیغمبران اولو العزم هستند یعنی داراي ارادهي ثابت در انجام رسالت و تن دادن
تبعیض است یعنی یک دستهي از پیغمبران که اولوا العزم بودند و در « من » برنج و آزار از سوي مردم، عموم مفسّرین گفتهاند: معنی
مقصود از آن اختلاف است: 1- إبن عبّاس و قتاده گفتهاند: یعنی آنها که دین تازه آوردند و گذشته را نسخ کردند و اساس
پیغمبري وابسته بشخصیّت آنها است و بزرگترین پیغمبرانند و پنج نفرند: نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و محمّد و همین معنی از
امام باقر و صادق نیز روایت شده است. 2- مقاتل گفته است: یعنی آنها که در برابر آزار مردم ایستادگی و شکیبائی کردند و شش
بودند: نوح و ابراهیم و اسحاق که ابراهیم مأمور سر بریدن او بود و یعقوب و یوسف و ایّوب که هر کدام گرفتاري سخت داشتند.
-3 سدّي و کلبی گفتهاند: مقصود آن کسان هستند که دستور داشتند بجهاد و براي پایداري در برابر مردم و مکاشفاتی از خود
35 مجمع: با « بَلاغ فَهَل یُهلَک-ُ الخ » [ نمودار کردند. 4- ابو العالیه گفته است: ابراهیم و نوح و هود و محمّد بودند. [ صفحه 534
بصورت فعل امر خوانده است. و « بلغ » و از ابو مجلز نقل است که « بلغوا بلاغا » نصب خواندهاند که مصدر تأکیدي باشد یعنی
بفتح یاء بصورت معلوم نیز خوانده شده است. و زجّاج گفته است براي امیدواري برحمت حق از اینکه آیه امید بخش تر « یهلک »
سخن دیگران را در مقصود از اینکه جمله نوشتیم و « ما أَدرِي ما یُفعَل بِی- الخ » 25 سخن ما: 1- آیت. 9 جملهي - نیست. -قرآن- 1
شاید بتوان گفت: چون در آیات- پیش نقل سخن کافران شده است که پیغمبر جادو میکند و تهمت میزند باین آیه اوّل گفته شده
است: اینگونه گفتهها تازگی ندارد که تهمت و جادو باشد چه در گذشته دیگران بودند و اینگونه سخنان با مردم گفتند و در دنبال
آن گفته شده است همان طور که سخنانم تازه نیست ادّعاي بیشتر هم ندارم چون از سرنوشت آگاه نیم که بر سر من و شما مردم
چه میآید خواه مسلمان و چه غیر مسلمان و خواه باین جهان و یا بسراي دیگر و اینکه مفسّرین اینکه آیه را منسوخ دانستهاند
نمیتوان درست دانست زیرا در آیات دیگر که نوید فتح یا آمرزش داده شده است، دلداري و آرامش خاطري است براي همان
59- مردم و مدّتی که پیغمبر با آنها است ولی اینکه جمله عام است که پیغمبر در برابر جسارت و نادانی کافران بگوید: -قرآن- 31
نه من غیر دیگرانم و نه از سرنوشت خبر دارم. و اینکه مطلب تا امروز هم درست است که سخنان آن روز پیغمبر بر اساس توحید و
نبوّت و معاد بوده است چنان که مأموریت همهي پیغمبران همین بوده است و نیز ما اکنون هم معتقدیم که آن حضرت [بدون الهام
خداوندي] از سرنوشت جهان و جهانیان بیخبر بوده است، چنانکه آن روز هم بوسیلهي اینکه آیه بمردم اعلام کرد که ندانم چه
شاید براي روشن کردن همین مطلب باشد که من ادّعائی ندارم و از خود چیزي نمیگویم جز « إِن أَتَّبِع-ُ الخ » میشود و جملهي بعد
2- جملهي آخر اینکه آیه [ 466 [ صفحه 535 - آنچه بمن الهام شود و البتّه اگر الهامی شود از آینده خبردار خواهم بود. -قرآن- 450
براي اینکه باشد که در کار من « مبین » که بسیار تکرار شده است شاید همان طور که در ترجمه نوشتیم کلمهي « ما أَنَا إِلّا- الخ »
- ادّعاي باطل و خودنمائی و تزویر نیست و هر چه دارم و ندارم همین است که بآشکار میگویم و چیزي پنهان نمیکنم. -قرآن- 32
شاید بمیان آوردن اینکه گونه سخن از اینروي باشد که چون در آن سرزمین و آن « وَ شَ هِدَ شاهِدٌ مِن بَنِی إِسرائِیلَ » -3 آیت 10 47
صفحه 228 از 244
مردمی که روي اینکه گفتگو با آنها است دین یهود دیده و شناخته بوده است و کما بیش از آن آگاه بودهاند گفته است که اگر از
آن نژاد و دانشمندان بآن دین کسی اینکه سخنان را پذیرفت و بدرستی آن شهادت داد چه خواهید کرد و چه بهانهاي دارید!. -
شاید آن که امام فخر براي ارتباط اینکه آیه بجلو گفته است درست نباشد « وَ مِن قَبلِه کِتاب مُوسی- الخ » 4- آیت 12 55- قرآن- 13
که اینکه قرآن چیز بیسابقه نیست و پیش از اینکه، « ما کُنت بِدعاً- الخ » و از نظر کلّی گفته شده است به مناسبت جملهي آیت 9
تورات بوده است که مطالب آن پذیرفته شده است البتّه آن کتاب بزبان آن مردم بوده است و اینکه قرآن بزبان خود شما عربها است
45 -قرآن- - و آن کتاب را درست شمرده است پس چه جلوگیر از پذیرش اینکه دارید جز خود خواهی و سر سختی!. -قرآن- 13
شاید چنانکه ترجمه کردیم، شناساندن انسان صالح باشد که دوران شکم مادر و « وَ وَصَّینَا الإِنسانَ- الخ » -5 آیت 15 217-200
کودکی و رشد او بخوبی انجام میشود و فردي خوب و نیکبخت میشود و در برابر آن آیت بعد است که آدم ناصالح معرّفی شده
37- است و شاید امام فخر و شریف لاهیجی که خواستهاند ثابت کنند براي شخص معیّن نازل شده است درست نباشد. -قرآن- 13
در آیات زیاد آورده شده است با اینکه کبر و « فی الارض » اینگونه جمله با قید «ِ تَستَکبِرُونَ فِی الأَرض » -6 آیت 20 جملهي
] 51- معنی روشنی ندارد پس اینکه دو قید -قرآن- 21 «ّ بغیر الحق » گردنفرازي خوي آدم زنده است که بر روي زمین است و نیز قید
صفحه 536 ] براي چیست! شاید بتوان گفت: اینکه قید براي نشان دادن رابطهي چنین کس است با اجتماع یعنی شما در شهر و
مملکت و دیار خود با پیغمبران گردن- فرازي میکردید و اینکه کار بناحق بود چون آنها درست میگفتند پس اینکه کار
إِذ » ناشایست در جلو مردم راه ناسازگاري آنها را نیز باز کرد پس علاوه که خود بد بودید دیگران را هم بد کردید. 7- آیت 29
چنانکه در سورهي بقره براي ملک گفتیم اینجا هم براي جن میگوئیم: چون ما بعالم آفرینش احاطه نداریم « صَرَفنا إِلَیکَ نَفَراً- الخ
ممکن است چیزهائی باشد که ما از آنها بیخبریم، و گوش دادن آنها به قرآن و سخن حق براي توجّه مردم است به اینکه که
موجودات مرموز نهان از شما باین حقایق تسلیم هستند و هیچ موجودي رو گردان از حق و حقیقت نیست جز شما عربهاي بتپرست
[ 42 [ صفحه 537 - و آنها که چون شما بیخردند و خود خواه. -قرآن- 13